Wprowadzenie
Integracja wojskowo-strategiczna w ramach Państwa Związkowego jest jednym z najważniejszych priorytetów w polityce Rosji wobec Białorusi i jedną z najbardziej zaawansowanych sfer współpracy tych państw.
W czasie długoletnich rządów A. Łukaszenki Białoruś geopolitycznie została mocno uzależniona od Rosji, zaś z drugiej strony inwestycje strategicznie Moskwy w Białoruś są tak wysokie, że Rosja nie pozwoli, aby Białoruś wycofała się ze współpracy militarnej. Moskwa będzie stosować więc wszelkie metody, aby nie utracić kontroli. Wiąże się to również z koniecznością zachowania rządów autorytarnych na Białorusi, bowiem tworzą one warunki dla zachowania i rozszerzenia rosyjskich wpływów strategicznych.
Jak słusznie zauważył ekspert Ośrodka Studium Wschodnich Andrzej Wilk w swoim raporcie Rosyjska armia białoruska praktyczne aspekty integracji wojskowej Białorusi i Rosji: „W drugiej dekadzie XXI w. RB utraciła resztki samodzielnych zdolności obronnych i całkowicie oddała Rosji inicjatywę w zakresie obrony, zadowalając się pozorami suwerenności w tej sferze”[1]. Trzeba zaznaczyć, że raport A. Wilka jest dobrym opracowaniem, analizującym kierunki współpracy wojskowej Białorusi i Rosji oraz stan systemu obronnego Republiki Białoruś.
Nie budzi wątpliwości, iż po kryzysie na Białorusi procesy integracyjne są poddawane nowym impulsom politycznym. Na przykład w październiku 2020 roku, w trakcie posiedzenia wspólnego kolegium Ministerstw Obrony Narodowej Białorusi i Rosji, z uwagi na zmiany sytuacji militarno- politycznej, aktualizowane były plany wykorzystania wspólnej regionalnej grupy wojsk. Prognozowano wówczas również jej rozwój do 2025 roku[2]. Plany te obejmują: sposoby, mechanizmy działania oraz rejony dyslokacji jednostek i ugrupowań wojskowych regionalnej grupy wojsk. 10 grudnia 2020 roku Alaksandr Łukaszenka podpisał zaktualizowane plany wykorzystania tej formacji[3].
3 marca 2021 roku Białoruś i Rosja po raz pierwszy w historii sojuszniczych relacji podpisały „Program partnerstwa strategicznego pomiędzy Ministerstwami Obrony Republiki Białorusi i Federacji Rosyjskiej”, zaplanowany na kolejnych 5 lat. Program ma usprawnić współpracę strategiczną stron[4] a jego podpisanie odbyło się 22 lutego 2021 roku, prawie natychmiast po spotkaniu A. Łukaszenka- W. Putin w Soczi. Treść tego programu, jak i innych dokumentów, dotyczących kwestii militarnych pozostaje tajna.
Rzecz jasna wiąże się to również z dość agresywnymi deklaracjami władz białoruskich o zagrożeniach płynących z Zachodu oraz chęcią A. Łukaszenki, by pokazać znaczenie i wartość, jaką stanowi dla Moskwy utrzymanie jego reżimu. Należy również wziąć po uwagę znaczne zaangażowanie Białorusi w rosyjskie projekty geostrategiczne, które w ten czy inny sposób określałyby dynamikę strategicznej współpracy. Warto wspomnieć, że Białoruś jest:
- państwem obserwatorem Szanghajskiej Organizacji Współpracy;
- członkiem Organizacji Układu o Bezpieczeństwie Zbiorowym;
- członkiem centrum antyterrorystycznego państw WPN;
- współtwórcą Zbiorowych Sił Szybkiego Reagowania;
- elementem wspólnego systemu regionalnej obrony powietrznej i regionalnych zgrupowań wojskowych z Rosją.
Oddzielną rolę gra członkostwo Republiki Białorusi w Związku Euroazjatyckim oraz Związku Białorusi i Rosji. Oprócz tego na terytorium Białorusi znajdują się elementy rosyjskiej infrastruktury militarnej:
- Stacja radiolokacyjna typu „Wołga” w Hancewiczach koło Baranowicz. Jest to część systemu ostrzegania przed atakiem rakietowym (zasięg 4,8 tys. km). Ultradługie fale ,,Wołgi“ mają zasięg 10 tys. kilometrów. Może również śledzić niektóre typy obiektów kosmicznych. Wchodzi w skład rosyjskiego Zunifikowanego Kosmicznego Systemu Kontroli Wojennej „Kupol” (Единая Космическая Система обнаружения и боевого управления (ЕКС),,Купол”).
- 43 Centrum Łączności Floty Wojennej w Wilejce w obwodzie mińskim, które wspiera łączność sztabu floty z rosyjskimi podwodnymi okrętami atomowymi na całym świecie. Jest obsługiwana przez 250 rosyjskich żołnierzy i oficerów.
W roku 2021 wygasa umowa z 1995 roku podpisana przez rządy Białorusi i Rosji na 25- letni okres dzierżawy obiektów w Hancewiczach i Wilejce. Nie ma jednak żadnych wątpliwości, że A. Łukaszenka podpisze dokumenty, przedłużające funkcjonowanie tych obiektów na terytorium Białorusi.
W tej sytuacji propagandowe deklaracje Uładzimira Makieja (ministra spraw zagranicznych Republiki Białoruś) mówiące o tym, że Białoruś powinna zrezygnować ze statusu państwa dążącego do neutralności[5] (Art. 18. Konstytucji RB) nie mają pokrycia w rzeczywistości. Te słowa mogą mieć sens tylko w sytuacji, gdy Białoruś całkowicie zrezygnuje z autonomii militarnej i zintegruje się z rosyjskim systemem obronnym, a białoruscy wojskowi będą brali bezpośredni udział w rosyjskich operacjach militarnych. W istocie Białoruś wróciłaby więc do sytuacji sprzed 1991 roku. W prezentowanym artykule przeanalizowane zostaną kluczowe kierunki integracji wojskowej Białorusi i Rosji oraz jej struktura prawna.
- Struktura i elementy współpracy oraz integracji militarnej Republiki Białoruś i Federacji Rosyjskiej
Współpraca wojskowa Białorusi i Rosji oraz kierunki jej rozwoju są koordynowane i realizowane na podstawie szeregu strategicznych planów i programów. Należą do nich:
- ,,Plan międzynarodowej współpracy wojskowej”.
- ,,Plan współpracy między Ministerstwem Obrony Narodowej Republiki Białoruś i Ministerstwem Obrony Federacji Rosyjskiej”. Plan ten uwzględnia harmonogram i strukturę ćwiczeń wojskowych.
- ,,Plan wspólnych działań na lata 2019– 2021 Ministerstwa Obrony Republiki Białoruś i Ministerstwa Obrony Federacji Rosyjskiej w celu ochrony Państwa Związkowego”. Plan uwzględnia przygotowania do wspólnych ćwiczeń wojskowych „Zachód- 2021”.
- ,,Plan wspólnych działań na rzecz zapewnienia funkcjonowania regionalnej grupy wojsk Republiki Białoruś i Federacji Rosyjskiej”.
- ,,Program partnerstwa strategicznego Ministerstw Obrony Republiki Białorusi i Federacji Rosyjskiej na lata 2021- 2026”.
- ,,Program wojskowej i technicznej współpracy między Federacją Rosyjską i Republiką Białoruś na lata 2014–2020 (dotyczy współpracy (integracji) kompleksów zbrojeniowych dwóch państw: na przykład modernizacji w latach 2019-2020 podstawowego czołgu Т-72B do poziomu Т-72B3 oraz dostawy samolotów szkolno- bojowych Jak-130 (12 sztuk) i myśliwców SU-30СМ (12 sztuk)”.
Powyższe programy opisują: terminy i plany ćwiczeń wojskowych, spotkań ministrów obrony (wspólnych posiedzeń), sposoby kształcenia białoruskiej kadry wojskowej w Rosji, koszty modernizacji oraz rozwoju infrastruktury wojskowej. Dotyczą również współpracy w obszarze przemysłu zbrojeniowego.
Oprócz tych dokumentów przyjęto także zaktualizowaną wersję ,,Doktryny Wojskowej Państwa Związkowego”. Przypomnę, że po raz pierwszy Doktryna podpisana była w 2001 roku, natomiast w 2017 roku była wypracowano nową ,,Doktrynę Wojskową Państwa Związkowego”, lecz wówczas prezydent A. Łukaszenka zrezygnował z jej podpisania. Dziś ratyfikacja nowej doktryny będzie oznaczać dalsze ideologiczne i strategiczne podporządkowanie Białorusi interesom rosyjskim.
Warto również zwrócić uwagę na ostatni dokument ,,Program partnerstwa strategicznego pomiędzy Ministerstwami Obrony Republiki Białorusi i Federacji Rosyjskiej na lata 2021-2026”, który został podpisany 3 marca 2021 roku, czyli praktycznie natychmiast po spotkaniu przywódcy Rosji W. Putina z A. Łukaszenką w Soczi 22 lutego 2021 roku. To pierwszy taki program, który określa długoterminową perspektywę pogłębienia integracji wojskowej i szybkiego rozwoju rosyjskiej infrastruktury wojskowej na Białorusi. Nie ulega wątpliwości, że dokument ten jest wynikiem ustępstw ze strony A. Łukaszenki w zamian za wsparcie reżimu autorytarnego. Treść tego dokumentu, jak i wielu innych, nie jest dostępna publicznie, jednak 16 marca 2021 roku Ministerstwo Obrony Republiki Białoruś poinformowało o jego niektórych szczegółach. Dotyczą one utworzenia trzech centrów szkoleniowych:
- Na terytorium Republiki Białoruś planowane jest utworzenie ośrodka szkolenia bojowego do wspólnego szkolenia Sił Powietrznych i Sił Obrony Powietrznej. Jego głównym celem będzie wspólne szkolenie załóg samolotów Su- 30SM, szkolenie białoruskich specjalistów do pracy na nowoczesnych systemach rakiet przeciwlotniczych, będących na wyposażeniu Sił Zbrojnych Federacji Rosyjskiej, a także wspólna realizacja zadań szkolenia bojowego.
- W Federacji Rosyjskiej planowane jest utworzenie ośrodka szkolenia bojowego dla wspólnego szkolenia Wojsk Lądowych. Jego głównym celem jest szkolenie pododdziałów wojsk zmechanizowanych i pancernych obu państw z wykorzystaniem nowoczesnych technik, opartych na doświadczeniach bojowych Sił Zbrojnych Rosji
- W obwodzie kaliningradzkim przewidziano stworzenie ośrodka szkolenia na bazie Floty Bałtyckiej i Zachodniego Okręgu Wojskowego. Kierunek ten wynika z możliwości szkolenia jednostek Sił Zbrojnych Republiki Białoruś z wykorzystaniem jednostek wojskowych marines Federacji Rosyjskiej[6].
Edukacja wojskowa oficerów białoruskich w systemie rosyjskich wojskowych uczelni wyższych ma charakter systemowy. Według danych Ministerstwa Obrony rocznie na rosyjskich uczelniach studiuje około 400 żołnierzy białoruskich [7]. Tak więc przez lata współpracy w dziedzinie szkolnictwa wojskowego między Republiką Białorusi a Federacją Rosyjską około 10 tysięcy białoruskich oficerów i specjalistów wojskowych otrzymało wykształcenie w rosyjskich wojskowych placówkach oświatowych (nie licząc szkolenia na uniwersytetach wojsk pogranicznych, które podlegają FSB Rosji). Ma to duże znaczenie nie tylko pod względem technicznym czy militarnym, ale również ideowym. Wbudowuje bowiem orientację ideologiczną białoruskich wojskowych do rosyjskiego systemu światopoglądowego, sprzyja akceptacji przyjętego przez Rosję modelu strategicznego, w którym Białoruś jest częścią wspólnej przestrzeni strategicznej. Warto zaznaczyć, że praktycznie wszyscy przedstawiciele dowództwa sił zbrojnych Białorusi ukończyli lub odbyli szkolenia na rosyjskich uczelniach wojskowych.
| Imię | Miejsce urodzenia | Rok urodzenia | Stopień | Stanowisko | Uczelnia w Rosji | Rok ukończenia uczelni | |||
| Aleksander Wolfowicz | Tatarska ARR,Rosja (RSFSR) | 1967 | Generał-por. | Sekretarz Rady Bezpieczeństwa RB | Moskiewska Wojskowa Wyższa Szkoła Dowódcza Wojskowa Akademia Sztabu Generalnego Sił Zbrojnych Federacji Rosyjskiej | 1988 2008 | |||
| Wiktor Chrenin | Białoruś (BSSR) | 1971 | Generał-por. | Minister Obrony RB | Ussuryjska szkoła wojskowa im. A. Suworowa Omska Wyższa Ogólnowojskowa Szkoła Dowódcza | 1988 1992 | |||
| Andrej Żuk | Białoruś(BSSR) | 1969 | Generał-major | Zastępca ministra Obrony RB | Moskiewska Wojskowa Wyższa Szkoła Dowódcza | 1990 | |||
| Sergej Simonienko | Białoruś(BSSR) | 1968 | Generał-major | Zastępca ministra Obrony RB do spraw uzbrojenia | Moskiewska Wojskowa Wyższa Szkoła Dowódcza | 1989 | |||
| Andrej Burdyko | Białoruś(BSSR) | 1973 | Generał-major | Zastępca ministra Obrony RB do spraw logistyki | Wolski Wojskowy Instytut Logistyki Wojskowa Akademia Logistyki i Transportu | 1994 2003 | |||
| Wiktor Kasinskij | Białoruś(BSSR) | 1973 | Generał-major | Kierownik głównego departamentu do spraw ideologii | Wyższa Szkoła Dowodzenia Artylerii w Jekaterynburgu | 1992 | |||
| Wiktor Gulewicz | Białoruś(BSSR) | 1969 | Generał-major | Dowódca Sztabu Generalnego RB | Moskiewska Wojskowa Wyższa Szkoła Dowódcza | 1990 | |||
| Igor Demidenko | Białoruś(BSSR) | 1971 | Generał-major | Dowódca Sił Zachodniego Dowództwa Operacyjnego | Leningradzka Ogólnowojskowa Wyższa Szkoła Dowódcza | 1992 | |||
| Wadim Dienisienko | Węgry | 1967 | Generał-major | Dowódca Sił Operacji Specjalnych | Leningradzka Ogólnowojskowa Wyższa Szkoła Dowódcza | 1988 | |||
Źródło: opracowanie własne.
Powstanie kolejnych ośrodków szkoleniowych oznacza, że rosyjscy specjaliści będą brać aktywny udział w szkoleniu białoruskich wojskowych. Rozszerzenie programów szkoleniowo- przygotowawczych będzie również wpływać na pogłębienie integracji w strefie militarnej. W przyszłości może to prowadzić do tego, że białoruskie personel wojskowy będzie zaangażowany w rosyjskie operacje wojskowe. Nie można wykluczyć, że zaistnieje duże prawdopodobieństwo połączenia wojsk, w celu optymalizacji regionalnego systemu obronności i bezpieczeństwa. Tak czy inaczej, można więc zaobserwować ożywienie procesów integracyjnych w sferze militarnej.
II. Rozwój Regionalnego Zgrupowania Wojskowego (RZW). Stan na rok 2021
Regionalne Zgrupowanie Wojskowe (RZW) Białorusi i Rosji jest bazowym elementem integracji wojskowej i strategicznej. W ramach funkcjonowania tej grupy odbywa się nie tylko proces kształtowania wspólnej przestrzeni strategicznej i koncepcji obronnej, ale również modernizacja uzbrojenia (również strony białoruskiej) oraz infrastruktury wojskowej na obszarze Białorusi.
Jeżeli na początku lat dwutysięcznych RZW była rozpatrywana raczej jako konstrukt prawno- polityczny, pozwalający A. Łukaszence otrzymywać stałe wsparcie dla swoich rządów, to obecnie RZW ewoluowało do roli poważnego polityczno- strategicznego projektu, który wprost uzależnia Białoruś od Rosji i rozszerza wpływy geopolityczne tej ostatniej.
Integracja w dziedzinie obronności zapoczątkowana była ,,Traktatem o utworzeniu Wspólnoty Rosji i Białorusi” (1996), ,,Traktatem o Związku Białorusi i Rosji” oraz ,,Statutem Związku Białorusi i Rosji”(1997) i ,,Traktatem o utworzeniu Państwa Związkowego (1999)”[8]. W tym ostatnim zadeklarowano utworzenie regionalnego zgrupowania wojskowego[9]. Najważniejszymi dokumentami, dotyczącymi kierunków rozwoju współpracy militarnej w tym regionalnej grupy wojsk (sił) były dwa traktaty: ,,O współpracy militarnej między Federacją Rosyjską i Republiką Białoruś” oraz ,,Traktat między Federacją Rosyjską i Republiką Białoruś o wspólnych gwarancjach bezpieczeństwa regionalnego w kwestii militarnej”. Zostały one podpisane w 1997 roku, ratyfikowane w roku 1998 a weszły w życie w 1999 roku.
Te dokumenty określały strategiczne kierunki integracji militarnej, tworzyły prawną bazę dla kształtowania regionalnej grupy wojsk, zakładając: – utworzenie regionalnej grupy wojsk (sił), planowanie jej wykorzystania oraz zaopatrzenia operacyjnego i materialnego,- ujednolicenie systemu kontroli regionalnej grupy wojsk (sił),- utrzymanie i wykorzystanie obiektów infrastruktury militarnej obu państw, z uwzględnieniem możliwości gospodarczych stron i sytuacji militarno- politycznej,- przygotowanie kadry wojskowej,- przygotowanie rezerwy i utworzenie zasobów materialnych[10]. Zgodnie z zawartymi traktatami na regionalną grupę wojsk składają się organy kontroli i wojska Sił Zbrojnych Republiki Białoruś i Sił Zbrojnych Federacji Rosyjskiej, a także innych formacji wojskowych stron, planowanych do użycia według jednej koncepcji i planu. Są one zlokalizowane w czasie pokoju lub rozmieszczone w regionie w okresie zagrożenia, w celu odparcia ewentualnej agresji[11],[12].
Warto zaznaczyć, że na dzień dzisiejszy wszystkie cele strategiczne związane z funkcjonowaniem regionalnej grupy wojsk (sił) zostały zrealizowane. Integracja militarna dwóch państw odbywała się dość dynamicznie, niekiedy nawet szybciej, niż integracja gospodarczo- polityczna (bez względu na regularne białorusko- rosyjskie „wojny” gazowe, naftowe czy informacyjne). Problemy w relacjach gospodarczych między Mińskiem i Moskwą nigdy nie odbijały się więc na integracji wojskowej. Jedynym ograniczeniem tego procesu jest niechęć A. Łukaszenki do stworzenia na Białorusi pełnowymiarowej rosyjskiej bazy wojskowej. Zaakcentować należy, że Białoruś dla Rosji ma przede wszystkim znaczenie geopolityczne, a dopiero w drugiej kolejności gospodarcze. Właśnie współpraca i integracja militarna są kluczowym instrumentem utrzymania Białorusi w strefie rosyjskiej kontroli. Innymi słowy, w stosunku do Białorusi Rosja operuje strategią podboju, którą można określić mianem ,,pokojowej okupacji militarnej”.
II.I. Rozbudowa infrastruktury
Rozwój infrastruktury oraz materialne i techniczne zaopatrzenie regionalnej grupy wojsk jest realizowane na podstawie szeregu wspólnych planów i programów, dzięki którym wojskowa infrastruktura na Białorusi jest modernizowana.
Corocznie, od 2000 roku, przyjmowany jest ,,Plan wspólnych działań w celu zapewnienia funkcjonowania regionalnego zgrupowania wojsk (sił) Republiki Białorusi i Federacji Rosyjskiej” (mówimy o finansowaniu działań związanych z funkcjonowaniem RZW głównie z budżetu Państwa Związkowego). Natomiast latach 2008–2022 realizowany był również program Państwa Związkowego „Poprawa infrastruktury planowanej do wspólnego użytkowania w interesie regionalnego zgrupowania wojsk (sił) Republiki Białorusi i Federacji Rosyjskiej” i na te cele przeznaczono 30 mln dolarów. Następnie, w 2018 roku, przyjęty został kolejny program: „Poprawa obiektów infrastruktury wojskowej planowanych do wspólnego użytkowania w celu zaopatrzenia regionalnego zgrupowania wojsk (sił) Republiki Białorusi i Federacji Rosyjskiej na lata 2018- 2021”. Na cele ich modernizacji przeznaczono z budżetu Państwa Związkowego 20 mln dolarów. Zgodnie z założeniami dokumenty, modernizacji podlegają:
– systemy kontroli sił powietrznych i sił obrony przeciw powietrznej;
– 7 obiektów infrastruktury lotniczej na terytorium Białorusi (w tym dwa lotniska);
– 28 obiektów infrastruktury wojskowej[13].
Od 2016 do 2020 roku realizowany był także program ,,Rozwój i doskonalenie ujednoliconego systemu zabezpieczenia technicznego kolei w regionie”. Miało to służyć zwiększeniu gotowości i sprawności węzłów komunikacyjnych kolei dla celów funkcjonowania regionalnego zgrupowania wojskowego. Budżet programu wynosił 24 mln dolarów[14].
Istotnym elementem jest również rozwój ujednoliconej kontroli i dowództwa RZW. Od 2011 roku, co cztery lata, Najwyższa Rada Państwowa Państwa Związkowego przyjmuje ściśle tajne uchwały „O planowaniu wykorzystania regionalnego zgrupowania wojsk (sił) Republiki Białorusi i Federacji Rosyjskiej[15]. Ten dokument określa strukturę i charakter działania RZW oraz strukturę i funkcję Zjednoczonego Dowództwa RZW na czele z dowodzącym Sztabem Generalnym Zbrojnych Sił Republiki Białoruś generałem Olegiem Bełokoniewem (pełnił tę funkcję do 2019 roku). Od roku 2015 odbywają się regularne ćwiczenia Dowództwa Zjednoczonego RZW. Ostatnie takie ćwiczenia miały miejsce od 8 do 12 lutego 2021 roku w Mińsku. Był to kluczowy przygotowawczy element ćwiczeń wojskowych „Zachód- 2021”.
W 2011 roku weszła w życie umowa między Federacją Rosyjską a Republiką Białorusi „O utworzeniu i funkcjonowaniu jednolitego systemu łączności regionalnego zgrupowania wojsk (sił) Republiki Białorusi i Federacji Rosyjskiej” z dnia 19 stycznia 2008 roku. Umowa przewidywała utworzenie wspólnego systemu łączności regionalnego zgrupowania wojsk (sił) Republiki Białorusi i Federacji Rosyjskiej (zwanego wspólnym systemem łączności), mającego zapewnić wymianę wszelkiego rodzaju informacji w systemie kontroli regionalnego zgrupowania wojsk (sił) Republiki Białorusi i Federacji Rosyjskiej.Wspólny system łączności jest organizacyjnym i technicznym połączeniem części sił i środków łączności Federacji Rosyjskiej i Republiki Białorusi. Jest przeznaczony do wspólnego użytku przez regionalne zgrupowanie wojsk (sił) Republiki Białorusi i Federacji Rosyjskiej[16].
Bardzo ważnym dokumentem, który pogłębiał procesy integracji w ramach funkcjonowania RZW była „Umowa między Rządem Federacji Rosyjskiej a Rządem Republiki Białorusi o wspólnym wsparciu technicznym regionalnego zgrupowania wojsk (sił) Federacji Rosyjskiej i Republiki Białorusi” (ratyfikowana w 2017 roku). W pewnym stopniu umowę tę można rozpatrywać jako rekompensatę za strony białoruskiej za brak zgody na rozmieszczenie rosyjskiej bazy wojskowej. Zgodnie z dokumentem wsparcie techniczne regionalnego zgrupowania wojsk (sił) to zbiór działań mających na celu:
– zaopatrzenie regionalnego zgrupowania wojsk (sił) w broń i sprzęt wojskowy, pociski i amunicję, sprzęt wojskowo- techniczny;
– organizację operacji i renowację uzbrojenia, sprzętu wojskowego, pocisków rakietowych i amunicji oraz mienia wojskowo- technicznego;
– prowadzenie technicznego i specjalistycznego szkolenia personelu.
Szczególną uwagę należy zwrócić na Art. 7. tej umowy: „W okresie bezpośredniego zagrożenia agresją, zapasy broni i sprzętu wojskowego oraz innego sprzętu przeznaczonego dla rosyjskiej części regionalnego zgrupowania wojsk (sił) mogą zostać przeniesione do stacjonarnej bazy materialno-technicznej Sił Zbrojnych Republika Białorusi”[17]. Zgodnie z wyjaśnieniem: „Wejście w życie Umowy skróci czas potrzebny na przywrócenie uzbrojenia i sprzętu wojskowego jednostek i formacji Sił Zbrojnych Federacji Rosyjskiej i Sił Zbrojnych Republiki Białoruś, które są częścią regionalnego zgrupowania sił”[18]. Oznacza to, że w sytuacji wzrostu napięcia w stosunkach między Rosją a Zachodem, wojska rosyjskie mogą być rozmieszczone na terytorium Białorusi na okres trwania napięcia i „agresywnego zachowania” państw zachodnich. To może być również wykorzystane przez Moskwę bezpośrednio do wtrącania się w sprawy wewnętrzne Białorusi. Faktycznie miało to już miejsce w czasie kryzysu politycznego, kiedy Rosja przygotowała specjalną „rezerwę sił dla wsparcia Białorusi”[19].
W celu realizacji zadań kontroli i funkcjonowania RZW podpisana była „Umowa między Rządem Federacji Rosyjskiej a Rządem Republiki Białorusi o wzajemnej wymianie informacji geoprzestrzennych między siłami zbrojnymi Federacji Rosyjskiej a Republiką Białorusi” (umowa z dnia 25 października 2019 roku, weszła w życie 14 lipca 2020 roku). Na podstawie tej umowy strony tworzą wspólny bank danych geoprzestrzennych (dane o miejscowościach i obiektach, zlokalizowanych na powierzchni ziemi, pod ziemią, w atmosferze oraz przestrzeni okołoziemskiej). Jeden bank ma funkcjonować na terytorium Białorusi, drugi w Rosji, ale zgodnie z umową, banki danych tworzone są na bazie ujednoliconych technologii[20].
II.II. Struktura i ćwiczenia militarne Regionalnego Zgrupowania Wojsk
Jądro taktyczne regionalnego zgrupowania wojsk składa się z jednostek wojskowych Północno- Zachodniego Dowództwa Sił Zbrojnych Republiki Białoruś oraz 20. Ogólnowojskowej Armii Gwardyjskiej, wchodzącej w skład Zachodniego Okręgu Wojskowego Federacji Rosyjskiej.
Prowadzone w ramach RZW ćwiczenia wojskowe, odbywają się co 2- 3 lata. Przykładem są np. ćwiczenia „Tarcza Sojuszu”, która mają miejsce na terytorium Rosji oraz ćwiczenia „Zachód”, które odbywają się na terytorium Białorusi. Pierwsze, stosunkowo duże ćwiczenia RZW- „Tarcza Sojuszu”- odbyły się w roku 2006 na Białorusi (wzięło w nich udział 8 tys. żołnierzy), następnie w roku 2011 (12 tys. żołnierzy), w roku 2015 (8 tys. żołnierzy) i ostatnie, w roku 2019 (12 tys. żołnierzy). Natomiast manewry ,,Zachód” to kolejno: „Zachód– 2009” (12 tys. żołnierzy), „Zachód– 2013” (9 600 żołnierzy), „Zachód– 2017” (13 tys. żołnierzy) oraz „Zachód- 2021”. Szczegóły i plan tegorocznych ćwiczeń „Zachód- 2021” nie są jeszcze znane. W. Putin zadeklarował, że w trakcie ćwiczeń „będą dopracowane nowe podejścia w wykorzystaniu RZW, z wykorzystaniem techniki i sprzętu z elementami sztucznej inteligencji”[21].
II.III. Ćwiczenia RZW
| Tarcza Sojuszu | 2006 | 8 tys. osób |
| Zachód | 2009 | 12 tys. osób |
| Tarcza Sojuszu | 2011 | 12 tys. osób |
| Zachód | 2013 | 9 600 osób |
| Tarcza Sojuszu | 2015 | 8 tyś., osób |
| Zachód | 2017 | 13 tys. osób |
| Tarcza Sojuszu | 2019 | 13 tys. osób |
| Zachód | 2021 | b.d. |
Źródło: opracowanie własne.
W tym roku zaplanowano ćwiczenia RGW „Zachód- 2021”. Szczegóły i plan tegorocznych ćwiczeń wojskowych nie są jawne, ale założyć należy, że zostaną zrealizowane następujące zadania:
– kontrola funkcjonowania wspólnego systemu obrony powietrznej RZW i sprawdzenie jego efektywności,
– ocena funkcjonalności i działań operacyjnych zjednoczonego dowództwa RZW.
W ostatnich latach, wojskowe ćwiczenia RZW są coraz bardziej intensywne, zarówno ze względu na ich charakter, liczebność personelu wojskowego, jak i wyposażenie. Ich scenariusze noszą jawnie antyzachodni charakter. Dotyczy to przede wszystkich ćwiczeń „Zachód- 2017” i „Zachód- 2021”. Te ostatnie odbędą się w nowych warunkach politycznych i mocno napiętej sytuacji geopolitycznej.
III. Wspólny System Obrony Powietrznej
Wspólny system obrony powietrznej (WSOP) jest kolejnym poziomem pogłębionej integracji w sferze militarnej. Początkowo, w latach 90. XX wieku, koncepcja utworzenia WSOP była realizowana w ramach Wspólnoty Niepodległych Państw jako ogólny system bezpieczeństwa, lecz już na początku XXI wieku, Rosja zaczęła nalegać na utworzenie odrębnego systemu białorusko- rosyjskiego.
W 2009 roku podpisano „Umowę między Federacją Rosyjską a Republiką Białorusi o wspólnej ochronie zewnętrznej granicy państwa związkowego w przestrzeni powietrznej i utworzeniu wspólnego regionalnego systemu obrony powietrznej Federacji Rosyjskiej i Republiki Białoruś”[22]. WSOP miała obejmować formacje i jednostki wojskowe stron, znajdujące się na terytorium Republiki Białorusi, Kaliningradzkiego Obwodu Specjalnego oraz zachodnich regionów Federacji Rosyjskiej. Wspólne siły bojowe stanowiły: jednostki lotnicze (5), baterie rakiet przeciwlotniczych (10), oddziały radiotechniczne (5) oraz jednostka wyspecjalizowana do walki elektronicznej (1)[23]. WSOP miał być kierowany rotacyjnie przez dowódcę Sił Powietrznych i Obrony Powietrznej jednej ze stron, wyznaczonego wspólnym dekretem Prezydentów Federacji Rosyjskiej i Republiki Białoruś na wniosek ministrów obrony obu krajów. Natomiast koordynacja wspólnych działań formacji i jednostek wojskowych, przydzielonych do obrony powietrznej WSOP powinna odbywać się z centralnego stanowiska dowodzenia głównodowodzącego Sił Powietrznych Rosji. W okresie zagrożenia, dla kierowania obroną przeciwlotniczą WSOP, tworzone jest wspólne dowództwo w ramach dowództwa regionalnego zgrupowania sił obu krajów. Na czele WSOP, na zasadzie rotacji, stanie wówczas dowódca Sił Powietrznych i Obrony Powietrznej jednej ze stron, powoływany wspólnym dekretem Prezydentów Federacji Rosyjskiej i Republiki Białoruś na wniosek ministrów obrony obu krajów[24].
13 lutego 2012 roku A. Łukaszenka Dekretem Nr 65 zatwierdził ,,Umowę między Federacją Rosyjską a Republiką Białorusi o wspólnej ochronie zewnętrznej granicy państwa związkowego w przestrzeni powietrznej i utworzeniu wspólnego regionalnego systemu obrony powietrznej Federacji Rosyjskiej i Republiki Białoruś”. W 2013 roku dowodzącym WSOP był generał Oleg Dwigalew, dowódca Sił Powietrznych i Sił Obrony Powietrznej Republiki Białoruś (w latach 2013- 2017). W 2017 roku stanowisko dowodzącego WSOP zostało przejęte przez generała Igora Goluba – dowódcę Sił Powietrznych i Sił Obrony Powietrznej Republiki Białoruś.
W roku 2016 oficjalnie zadeklarowano, że WSOP zaczął funkcjonować, co przełożyło się na realizację wspólnego: dyżuru bojowego i operacyjnego oraz szkolenia wojskowego[25]. W 2017 roku został ratyfikowany ,,Protokół w sprawie zmian i uzupełnień do Umowy między Federacją Rosyjską a Republiką Białorusi w sprawie wspólnej ochrony zewnętrznej granicy państwa związkowego w przestrzeni powietrznej i utworzenia Wspólnego Regionalnego Systemu Obrony Powietrznej Federacji Rosyjskiej i Białorusi” z 3 lutego 2009 roku.
Główną treścią zmian dokonanych w porozumieniu z 2009 roku jest zastąpienie pojęcia „okres zagrożenia” pojęciem „okres bezpośredniego zagrożenia agresją”. Pod tym ostatnim określeniem rozumiana jest sytuacja militarno- polityczna, w której Rosja i /lub Białoruś mogą być zaatakowane przez państwo trzecie albo grupę państw”[26]. Jak czytamy w tym dokumencie: „okres zagrożenia to okres o różnej długości, który zwykle poprzedza wybuch wojny. Charakteryzuje się skrajnym pogorszeniem sytuacji międzynarodowej i sprzecznościami między potencjalnymi przeciwnikami. Okres zagrożenia służy zwiększeniu gotowości bojowej sił zbrojnych, ich strategicznego rozmieszczenia oraz mobilizacji gospodarki do potrzeb militarnych”[27].
Zmiany wprowadzone w tej umowie rozszerzają zakres i możliwości działania Rosji w regionie, o czym świadczy również część III tego dokumentu, która dotyczy możliwości działania rosyjskich sił powietrznych w białoruskiej przestrzeni powietrznej: ,,Dyżurni służby obrony przeciwlotniczej jednej ze stron zostają wyniesieni w powietrze w celu rozwiązania zadań bojowych w przestrzeni powietrznej drugiej strony na mocy uzgodnionej decyzji oficera dyżurnego operacyjnego Centrum Dowodzenia Sił Powietrzno- Kosmicznych Sił Zbrojnych Federacji Rosyjskiej i oficera dyżurnego operacyjnego centralnego stanowiska dowodzenia Sił Powietrznych i wojsk obrony powietrznej Siły Zbrojne Republiki Białorusi”[28]. Oznacza to, że w przypadku „zagrożenia” albo ,,alarmu bojowego”, Rosja może wysłać własne jednostki powietrzne bez dodatkowego zezwolenia politycznego ze strony Białorusi.
W roku 2017 odbyły się pierwsze ćwiczenia sztabu dowodzenia WSOP a w roku 2018 miały miejsce pierwsze ćwiczenia wojskowe WSOP („Bezpieczeństwo regionalne– 2018”). Dotyczyły one praktycznych stron funkcjonowania WSOP w sytuacji bojowej[29].
W okresie kryzysu politycznego na Białorusi w 2020 roku, Ministerstwa Obrony RF i RB podpisały w Mińsku (w październiku 2020 roku) „Dekret o wspólnej z Federacją Rosyjską ochronie granicy zewnętrznej Państwa Związkowego w przestrzeni powietrznej”. Treść tego dokumentu nie jest znana, podobnie jak okres jego realizacji[30]. Można jednak z dużym prawdopodobieństwem założyć, że dotyczy on pogłębienia integracji w ramach WSOP.
W celach rozwoju WSOP i jego wzmocnienia, Rosja realizuje regularne dostawy systemów obrony powietrznej: do roku 2016 Białoruś otrzymała 4 dywizjony systemu S- 300 (zostały rozmieszczone w obwodach grodzieńskim, witebskim i brzeskim). Natomiast po 2011 roku Białoruś otrzymała 5 zestawów Tor M2K a ostatnia dostawa miała miejsce w 2018 roku (Słuck- 120 brygada, Borysow- 740 brygada).
| Sprzęt | Ilość | Rok | Lokalizacja |
| S-300 | 4 dywizjony | 2016 | Obwody: Grodzieński, Witebski i Brzeski |
| Tor M2K | 5 zestawów | 2011- 2018 | Słuck (120. brygada) i Borysow (740. brygada) |
| „Protivnik – G”[31] | 1 szt. | 2016 | |
| Yak – 130 | 8 szt. | 2019 | |
| SU-30SM | 4 szt. | 2019 | |
| SU-30SM | 4 szt. | Planowane: 2021 | |
| „Protivnik– G” oraz „Vostok”. | 1 szt. | Planowane: 2021 |
Źródło: opracowanie własne.
Od rozpoczęcia związanego z wyborami prezydenckimi kryzysu politycznego na Białorusi, można zaobserwować wzrost liczby spotkań dwustronnych, dotyczących pogłębienia współpracy wojskowej oraz ćwiczeń wojskowych. Z jednej strony miało to gwarantować deklarowane wsparcie Rosji dla reżimu A. Łukaszenki, z drugiej- taka intensywność relacji demonstruje wzrost wpływów strategicznych Moskwy na Białoruś.
| Terminy | Miejsce | Jednostki, charakter ćwiczeń– cel spotkań |
| 16 września 2020 | Mińsk, Białoruś | Wizyta ministra obrony RF S. Szojgu- omówienie pogłębienia współpracy wojskowej |
| 21-23 września 2020 | Poligon Brzeski, Białoruś
Planowe ćwiczenia „Słowiańskie braterstwo- 2020” |
Jednostki 76. Gwardyjskiej Dywizji Desantowej Sił Powietrzno- Desantowych Rosji38 oddzielna Gwardyjska Desantowo-Szturmowa Brygada Sił Specjalnych Operacji (Białoruś) |
| 12-16 październik 2020 | Poligon „Loswido”, Białoruś
„Niezniszczalne braterstwo- 2020”
|
Ćwiczenie jednostek wojennych państw członków OUBZ |
| 27 październik 2020 | Mińsk, Białoruś | Wspólne posiedzenie (kolegium) MO RB i RF |
| 5 marca 2021 | Moskwa, Rosja | Spotkanie ministrów obrony RB i RF, ,,Program partnerstwa strategicznego pomiędzy ministerstwami obrony Republiki Białorusi i Federacji Rosyjskiej na lata 2021- 2026” |
| 9-25 marca 2021 | Mulino, Niżnij Novgorod, Rosja | Kompleksowe ćwiczenia 11. Zmechanizowanej Brygady Słonim (Białoruś); Zmotoryzowane Oddziały Zachodniego Okręgu Wojskowego FR |
| 16-19 marca 2021 | Poligon „Poliwne”, Uljanowsk, Rosja | Siły Powietrzne Sił Zbrojnych RF i Siły Operacji Specjalnych Sił Zbrojnych Republiki Białorusi |
| 14-27 marca 2021 | Poligon ,,Osipowiczy”, Białoruś | 357. Oddzielny Gwardyjski Batalion Desantowy, 103. Witebskiej Brygady Desantowej Republiki Białoruś; 234. Powietrznodesantowy Pułk Szturmowy, 76. Gwardyjskiej Dywizji Desantowej Sił Powietrzno- Desantowych Rosji |
| 29 marca–
2 kwietnia 2021 |
Mińsk, Białoruś | Delegacja Sił Kosmicznych RF; przygotowania do ćwiczeń „Zachód- 2021” oraz współpraca w celu utworzenia ośrodka szkoleniowego na Białorusi |
| 31 marca 2021 | Moskwa, Rosja | Spotkanie i negocjacje kierownictwa Sztabów Generalnych Białorusi i Rosji ws. organizacji ćwiczeń „Zachód-2021”, powstanie wojskowych ośrodków szkoleniowych |
Źródło: opracowanie własne.
W roku 2016 Białoruś otrzymała od Rosji pierwszy radar „Protivnik– G”. Radar ten ma możliwości śledzenia do 200 celów jednocześnie na wysokości do 150 km i w zasięgu 450 km. Natomiast w 2019 roku Białoruś otrzymała 8 samolotów szkolno- bojowych Jak – 130.W tymże roku przekazana została pierwsza partia SU- 30SM (4 z 12 samolotów). Jesienią 2020 roku Białoruś otrzymała następne 4 samoloty a w styczniu 2021 roku dowódca sił powietrznych Republiki Białoruś poinformował, że w roku bieżącym Białoruś ma otrzymać jeszcze dwa radary „Protivnik– G” oraz „Vostok”.
Zakończenie
Współpraca i integracja militarna w ramach Państwa Związkowego ma charakter systemowy i wielowymiarowy: począwszy od szkolenia i edukacji wojskowej, kończąc na tworzeniu wspólnych systemów militarnych, takich jak Regionalne Zgrupowanie Wojskowe oraz Wspólny System Obrony Powietrznej. Właśnie w tym militarnym zakresie integracji kryją się największe wyzwania dla bezpieczeństwa i niezależności państwa białoruskiego oraz przeszkoda dla jego demokratyzacji i transformacji politycznej. Traktaty i umowy podpisane w ciągu 27 lat rządów A. Łukaszenki faktycznie tworzą bazę prawną dla bezpośredniej ingerencji Rosji w sprawy Białorusi.
Warto również zaznaczyć, że podobne procesy dotyczą całego systemu bezpieczeństwa Republiki Białoruś: Straży Granicznej, KGB, MSW, Służby Celnej. Wspomniane struktury są zorientowane na ścisłą współprace z Rosją, co podważa ich skuteczność w zakresie utrzymania i zabezpieczenia interesów narodowych. Wskutek osłabienia pozycji, reżim A. Łukaszenki potrzebował zewnętrznego wsparcia ze strony Rosji, co jeszcze bardziej uzależniło białoruski system militarny od rosyjskiego. Jako przykład można przytoczyć podpisaną w listopadzie 2020 roku ,,Umowę o współpracy między Ministerstwem Spraw Wewnętrznych Republiki Białorusi a Federalną Służbą Gwardii Narodowej Federacji Rosyjskiej”. Kluczowym w tej umowie jest punkt 1. Art. 4: „Współpraca w ramach niniejszej Umowy jest prowadzona na podstawie wniosków zainteresowanej Strony o udzielenie pomocy (zwanego dalej wnioskiem) lub z inicjatywy Strony, która zakłada, że taka pomoc jest przedmiotem zainteresowania drugiej Strony”[32]. To faktycznie oznacza, że siły rosyjskiej Gwardii Narodowej mogą być bezpośrednio wykorzystywane na terytorium Białorusi w sytuacji kryzysowej.
Stan rzeczy w obszarze współpracy, powiązania innych struktur siłowych oraz wpływów rosyjskich wymaga oddzielnej, szczegółowej analizy. Należy jednak zauważyć, że ścisła współpraca wojskowa na poziomie jednostek oraz dowództw rodzi wątpliwości, co do gotowości wojska białoruskiego do obrony interesów państwa narodowego. Trzeba zaznaczyć, że procesy integracyjne w strefie wojskowej trwały a nawet pogłębiały się również w okresie politycznych napięć w stosunkach białorusko- rosyjskich i ocieplenia relacji z Zachodem. Jedynym bodaj wyjątkiem jest opór władz białoruskich wobec rozmieszczenia rosyjskiej bazy wojskowej na terytorium Białorusi.
Trwający na Białorusi kryzys polityczny, niepewna pozycja A. Łukaszenki w kraju i izolacja międzynarodowa państwa, otwiera Rosji przestrzeń dla rozszerzenia wpływów i zmuszenia A. Łukaszenki do dalszych ustępstw. W tej sytuacji społeczeństwo białoruskie (struktury demokratyczne) oraz wspólnota międzynarodowa muszą zrozumieć, jakie są aktualne zagrożenia i wypracować strategię (mechanizmy) powstrzymywania posunięć Federacji Rosyjskiej. Katalog rekomendowanych działań:
- Podważenie prawnych podstaw traktatów związanych z utworzeniem i funkcjonowaniem Państwa Związkowego oraz odrębnych elementów, w tym związanych ze współpracą militarną;
- Wprowadzenie sankcji politycznych i gospodarczych wobec podmiotów gospodarczych i politycznych Państwa Związkowego;
- Wzmocnienie przekazu o charakterze patriotycznym i narodowym wobec białoruskiego środowiska wojskowego (służb bezpieczeństwa). Musi on równoważyć negatywne skutki, wynikające z dalszej integracji (unifikacji) politycznej i militarnej dwóch systemów;
- Propagowanie i popularyzowanie idei Białorusi jako państwa neutralnego, wzmocnienie tego wątku w świadomości społeczeństwa białoruskiego;
- Utworzenie przez struktury niezależne- sztaby Swiatłany Cichanouskiej oraz NAU-niezależnych, wojskowych centrów/ośrodków szkoleniowych (zarówno dla wzmocnienia wpływów informacyjnych, jak i w perspektywie przygotowania reform);
- Opracowanie strategii i mechanizmów zamrożenia wspólnych projektów strategicznych, uzgodnionych we wskazywanych powyżej umowach i traktatach oraz ustalenie drogi wycofywania się z nich.
[1] A. Wilk, Rosyjska armia białoruska praktyczne aspekty integracji wojskowej Białorusi i Rosji, OSW, Warszawa 2021.
[2]Военные Беларуси и России утвердили план сотрудничества на 2021 год, https://cis.minsk.by/news/16786/voennye_belarusi_i_rossii_utverdili_plan_sotrudnichestva_na_2021_god, (dostęp: 10.04.2021).
[3]Лукашенко одобрил план применения региональной группировки войск Белоруссии и России, https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/10218977, (dostęp: 10.04.2021).
[4] Министрество Обороны Республики Беларусь, https://t.me/modmilby/3858, (dostęp: 10.04.2021).
[5]Макей: закрепленное в Конституции стремление к нейтралитету не соответствует текущей ситуации, https://www.belta.by/politics/view/makej-zakreplennoe-v-konstitutsii-stremlenie-k-nejtralitetu-ne-sootvetstvuet-tekuschej-situatsii-428284-2021/, (dostęp: 11.04.2021).
[6]Министры обороны Беларуси и России договорились о создании трёх учебно-боевых центров, https://belnaviny.by/politika/ministry-oborony-belarusi-i-rossii-dogovorilis-o-sozdanii-tryox-uchebno-boevyx-centrov.html?utm_source=yxnews&utm_medium=desktop, (dostęp:15.04.2021).
[7]Военная академия Беларуси с 1995 года обучила более 1,5 тыс. иностранцев, https://www.belta.by/special/society/view/voennaja-akademija-belarusi-s-1995-goda-obuchila-bolee-15-tys-inostrantsev-340001-2019/, (dostęp:15.04.2021).
[8] Podstawą prawną dla podpisania traktatów integracyjnych stało się referendum z 1995 roku, w którym jednym z kluczowych pytań było: Czy popiera Pan/Pani działania Prezydenta Białorusi mające na celu integrację gospodarczą z Federacją Rosyjską? (Głosy ,,za” oddało 83% głosujących). Ze względów formalnych warto zaznaczyć, że integracja gospodarcza nie uwzględniała integracji politycznej oraz militarnej.
[9] Договор о создании Союзного государства, http://docs.cntd.ru/document/901756243, (dostęp:15.04.2021).
[10] Договор между Российской Федерацией и Республикой Беларусь о военном сотрудничестве (с изменениями на 17 декабря 2018 года), http://docs.cntd.ru/document/901796830 , (dostęp:15.04.2021).
[11] Соглашение между Российской Федерации и Республикой Беларусь о совместном обеспечении региональной безопасности в военной сфере, http://docs.cntd.ru/document/901796828, (dostęp:15.04.2021).
[12]Соглашение между Российской Федерации и Республикой Беларусь о совместном обеспечении региональной безопасности в военной сфере, http://docs.cntd.ru/document/901796828 , (dostęp:12.04.2021).
[13]Совершенствование и содержание объектов военной инфраструктуры, планируемых к совместному использованию в интересах обеспечения региональной группировки войск (сил) Республики Беларусь и Российской Федерации,https://soyuz.by/projects/ldfklr/programma-sovershenstvovanie-obektov-voennoy-infrastruktury-planiruemyh-k-sovmestnomu-ispolzovaniyu-v-interesah-obespecheniya-regionalnoy-gruppirovki-voysk-sil-respubliki-belarus-i-rossiyskoy-federacii-na-2018-2021-gg, (dostęp: 20.04.2021).
[14]Программа ,,Развитие и совершенствование единой системы технического прикрытия железных дорог региона” на 2016- 2020 гг., https://soyuz.by/projects/ldfklr/programma-razvitie-i-sovershenstvovanie-edinoy-sistemy-tehnicheskogo-prikrytiya-zheleznyh-dorog-regiona-na-2016-2020-gg, (dostęp: 20.04.2021).
[15]Постановление Высшего Государственного Совета Союзного государства от 25 февраля 2016 г. N 5 „О планировании применения региональной группировки войск (сил) Республики Беларусь и Российской Федерации”, http://base.garant.ru/71356778/, (dostęp: 20.04.2021).
[16]Соглашение между Российской Федерацией и Республикой Беларусь о создании и функционировании объединенной системы связи региональной группировки войск (сил) Республики Беларусь и Российской Федерации, http://docs.cntd.ru/document/902121025, (dostęp:20.04.2021).
[17] Ibidem
[18]Соглашение между Правительством Российской Федерации и Правительством Республики Беларусь о совместном техническом обеспечении региональной группировки войск (сил) Российской Федерации и Республики Беларусь, http://docs.cntd.ru/document/456039041, (dostęp: 20.04.2021).
[19]Путин заявил о создании резерва силовиков для Белоруссии, https://www.rbc.ru/politics/27/08/2020/5f478b809a7947e8079f1cb7, (dostęp: 20.04.2021).
[20]Соглашение между Правительством Российской Федерации и Правительством Республики Беларусь о взаимном обмене геопространственной информацией между вооруженными силами Российской Федерации и Республики Беларусь от 25 октября 2019 года, http://publication.pravo.gov.ru/Document/View/0001202007170012?index=8&rangeSize=1, (dostęp: 20.04.2021).
[21]М. Ходаренок, От «Кавказа» на «Запад»: главные военные учения 2021 года, https://www.gazeta.ru/army/2020/12/29/13420538.shtml, (dostęp: 20.04.2021).
[22]Соглашение между Российской Федерацией и Республикой Беларусь о совместной охране внешней границы Союзного государства в воздушном пространстве и создании Единой региональной системы противовоздушной обороны Российской Федерации и Республики Беларусь от 3 февраля 2009 года (ратифицировано Федеральным законом от 27.12.2009 №369-ФЗ, вступило в силу 16 марта 2012 года), https://docs.cntd.ru/document/902217225, (dostęp: 21.06.21).
[23] ЕРС ПВО: старт, растянувшийся на годы, https://www.belvpo.com/57695.html/, (dostęp:21. 04.2021).
[24]А. Алесин, Москва разрешила Минску покомандовать единой системой ПВО, https://www.delfi.lt/ru/abroad/belorussia/moskva-razreshila-minsku-pokomandovat-edinoj-sistemoj-pvo.d?id=62328967, (dostęp: 21.04.2021).
[25]Ю. Зверев, Зачем Беларуси и России единая система ПВО?, https://eurasia.expert/zachem-belarusi-i-rossii-edinaya-sistema-pvo/, (dostęp: 21.04.2021).
[26]Соглашение между Российской Федерацией и Республикой Беларусь о совместной охране внешней границы Союзного государства в воздушном пространстве и создании Единой региональной системы противовоздушной обороны Российской Федерации и Республики Беларусь (с изменениями на 2 ноября 2016 года), (dostęp: 21.04.2021).
[27]А. Лесин, Единая система ПВО: старая песня о главном, https://www.belrynok.by/2017/08/14/edinaya-sistema-pvo-staraya-pesnya-o-glavnom/, (dostęp: 21.04.2021).
[28] ,,Подъем в воздух дежурных по противовоздушной обороне экипажей одной Стороны для решения задач боевого дежурства в воздушном пространстве другой Стороны осуществляется по согласованному решению оперативного дежурного Центра управления Воздушно-космических сил Вооруженных Сил Российской Федерации и оперативного дежурного центрального командного пункта Военно-воздушных сил и войск противовоздушной обороны Вооруженных Сил Республики Беларусь”, cyt. z Соглашение между Российской Федерацией и Республикой Беларусь о совместной охране внешней границы Союзного государства в воздушном пространстве и создании Единой региональной системы противовоздушной обороны Российской Федерации и Республики Беларусь от 3 февраля 2009 года (ратифицировано Федеральным законом от 27.12.2009 №369-ФЗ, вступило в силу 16 марта 2012 года).
[29]В Минске прошло первое совместное учение Единой региональной системы ПВО Республики Беларусь и Российской Федерации, http://mil.ru/et/news/more.htm?id=12191314@egNews, (dostęp: 21.04.2021).
[30]Минобороны Белоруссии сообщило о подписании постановления о совместной с РФ охране внешней границы Союзного государства в воздушном пространстве, https://www.militarynews.ru/story.asp?rid=1&nid=540673&lang=RU , (dostęp: 22.04.2021).
[31] Radar ten ma możliwości śledzenia do 200 celi jednocześnie na wysokości do 150 km, i zasięgu 450 km.
[32]Соглашение о сотрудничестве между Министерством внутренних дел Республики Беларусь и Федеральной службой войск национальной гвардии Российской Федерации, 19.11.2020, https://pravo.by/document/?guid=12551&p0=I02000029&p1=1&p5=0, (dostęp: 22.04.2021).
Autor analizy: Paweł Usow
