Drenaż mózgów – społeczne, polityczne i gospodarcze skutki dla Białorusi

„Drenaż mózgów” (brain drain) został zdefiniowany przez Międzynarodową Organizację ds. Migracji jako ,,Utrata kapitału ludzkiego w określonym zawodzie lub sektorze gospodarczym wynikająca z emigracji wykwalifikowanych pracowników zatrudnionych w danym zawodzie lub sektorze z kraju pochodzenia do innego kraju (lub z jednego regionu kraju do innego– migracja wewnętrzna)”[1].

Do czynników wewnętrznych, powodujących tzw. drenaż mózgów z Białorusi w 2020 r. i na początku 2021 r. można zaliczyć:

  1. Największy od wielu lat i ciągle się pogłębiający kryzys polityczny, skutkami którego są permanentne masowe protesty przeciwko nielegitymizowanej władzy A. Łukaszenki, stosowanie gwałtu i przemocy w stosunku do osób protestujących, prześladowanie z powodu poglądów politycznych. Przedstawione skutki kryzysu politycznego mają wpływ na masowe zwolnienia lub szykanowanie w miejscu pracy. Szczególnie narażonymi grupami zawodowymi są lekarze, pracownicy uniwersyteccy i wykładowcy akademiccy, czy członkowie komitetów strajkowych w zakładach pracy. Prześladowani są właściciele i pracownicy przedsiębiorstw usługowych (np. sklepów sprzedających historyczną symbolikę narodową, branży IT (sprawa PandaDoc), wyrzucani z uczelni studenci oraz różne grupy młodzieży.

Szykanowanie na poziomie narracyjnym zaczęły się jeszcze przed wyborami prezydenckimi 9 sierpnia 2020 r. Retoryka A. Łukaszenki, mająca bezpośredni wpływ na ucieczkę wykwalifikowanej siły roboczej z kraju, zradykalizowała się szczególnie po rozpoczęciu protestów. Dotyczyła ona białoruskiego społeczeństwo jako całości, ale niektóre grupy były (i są) wyróżniane przez elitę rządzącą, tak było m.in. w przypadku wyjazdów lekarzy: 5 listopada 2020 r. A. Łukaszenka polecił nie wpuszczać z powrotem na Białoruś tych obywateli, którzy wyjechali podczas pandemii i nakazał ,,nie wpuszczać do kraju nie tylko ludzi z obcym paszportem, ale także tych ,,mądrych” Białorusinów, którzy wyjechali poza granice naszego kraju w tym trudnym czasie”[2]. Kolejną grupą zawodową są pracownicy białoruskiego sektora IT. W przypadku Białorusi, stopniowa „utrata” tej krytycznie ważnej dla białoruskiej gospodarki grupy zawodowej będzie odczuwalna dla budżetu w bardzo bliskiej przyszłości i w bardzo wymiernym wymiarze. Narracja propagandowa o tym, że ucieczka kadr IT nie wpłynie na kondycję białoruskiej gospodarki, jest źle przygotowanym i zarządzanym fake’em– zdaniem specjalistów, wyjazd jednego wysoko wykwalifikowanego pracownika IT najczęściej wiąże się również z przeniesieniem zagranicę dodatkowych 5-7 miejsc pracy.

  1. Pogorszenie się sytuacji ekonomicznej i spadający poziom jakości życia większości Białorusinów. To skutek podniesienia podatków na początku 2021 r., obejmujący in. podatek od dochodu rezydentów Parku Wysokich Technologii (PWT), czy dochodów operatorów komunikacji mobilnej. Odpowiednia polityka władz białoruskich doprowadziła do przeniesienia całych przedsiębiorstw (tzw. relokacji) do innych państw, w tym Polski, Litwy, Łotwy i Ukrainy. Według Minister Gospodarki i Innowacji Litwy Auszrine Armonaite, na początku 2021 roku ponad 60 białoruskich firm prowadziło negocjacje w sprawie relokacji na Litwę [3].
  2. Narastające wśród społeczeństwie poczucie braku stabilności. Połączenie dwóch potężnych kryzysów 2020 r., jakich doświadczyła Białoruś– tzw. „koronakryzysu” oraz kryzysu społeczno- politycznego po 9 sierpnia, w dużej mierze wpłynęło na narastający brak pewności jutra oraz spadek zaufania do państwa, które nie potrafi sprostać swoim podstawowym obowiązkom wobec obywateli. Ten proces dotknął nie tylko świadomych politycznie i aktywnych społecznie Białorusinów, ale przede wszystkich tzw. „szeregowych mieszkańców”, czyli apolityczną do niedawna część białoruskiego społeczeństwa.
  3. Zamknięcie granic lądowych dla wyjeżdżających obywateli Białorusi (oficjalnie z powodu koronawirusa) – ograniczenie przemieszczania się przez granice, obowiązujące od 29 października 2020 roku, oznaczało faktycznie zamknięcie granic dla obywateli Białorusi i cudzoziemców z zezwoleniem na pobyt czasowy lub stały na Białorusi[4]. Ważne jest to, że nie został ustalony przy tym żaden (nawet wstępny) termin zniesienia odpowiednich ograniczeń, a decyzja nie obejmuje granicy z Rosją (chociaż sytuacja epidemiczna w Rosji nie jest lepsza od sytuacji w Polsce, na Ukrainie, Litwie czy Łotwie) i nie dotyczy portów lotniczych. Oprócz tego, zgodnie z decyzją, został zakazany wyjazd za granicę obywateli Białorusi i osób uprawnionych do pobytu na jej terytorium częściej, niż raz na pół roku, nawet z powodów wykonywania pracy lub podjęcia studiów za granicą. Faktycznie można mówić o kolejnych cechach działania państwa policyjnego: ograniczeniu swobody przemieszczenia się (która jest jednym z podstawowych praw człowieka), uniemożliwiania powrotu do domu osób pracujących za granicą i utrudniania wyjazdu osobom, chcącym znaleźć lepsze zatrudnienie lub prowadzić działalność gospodarczą za granicą, w tym krytycznie nastawionym do reżimu lekarzom i specjalistom z branży IT Działanie to ma na celu również utrudnienie kontaktów opozycji politycznej ze środowiskami działającymi za granicą[5]. Zamknięcie granic i ograniczanie możliwości przemieszczania się wpływa stymulująco, żeby opuścić kraj jak najszybciej i póki to jest jeszcze możliwe.

Wyjazd poza granice państwa ofiar represji grozi także rozpowszechnianiem informacji o obecnej sytuacji łamania praw człowieka na Białorusi i w przyszłości grozi odpowiedzialnością przed wymiarem sprawiedliwości osobom, odpowiedzialnym za represje. Prokurator generalny Litwy Evaldas Pašilis ogłosił 9 grudnia 2020 r. wszczęcie postępowania przygotowawczego w sprawie możliwego stosowania na Białorusi tortur, które są uważane za zbrodnię przeciwko ludzkości[6].

Bardzo ważnym czynnikiem stymulującym do wyjazdu wysoko wykwalifikowanych pracowników z Białorusi jest tworzenie warunków przyciągających wysoko wykwalifikowanych imigrantów w sąsiadujących państwach. Przede wszystkim takie działania mają na celu wsparcie osób i przedsiębiorstw, które są ofiarami represji. W Polsce jesienią 2020 roku ruszył program Poland. Business Harbour, określany jako ,,komplementarny zestaw narzędzi i usług, promujący budowę sukcesu Białorusinów na terytorium RP, w oparciu o wiedzę, nowoczesne standardy i bliskie relacje handlowe z sąsiadami oraz światem”. Program Poland. Business Harbour ułatwia specjalistom z branży IT, start-upom, małym i średnim przedsiębiorcom oraz dużym firmom relokację na terytorium RP. Koordynatorem programu jest Ministerstwo Rozwoju i Polska Agencja Inwestycji i Handlu, we współpracy z GovTech Polska w Kancelarii Prezesa Rady Ministrów, Ministerstwem Spraw Zagranicznych, Polską Agencją Rozwoju Przedsiębiorczości i fundacją Startup Hub Poland[7]. Do programu dołączył także Polski Holding Hotelowy[8], w projekcie uczestniczą też Software Development Association Poland (SODA) oraz Polska Izba Informatyki i Telekomunikacji (PIIT).

Skorzystać z tego programu mogą również osoby fizyczne z wykształceniem inżynierskim lub posiadające doświadczenie w branży IT, które będą mieć dostęp do ułatwionej procedury wizowej oraz będą mogły skorzystać z ofert pracy przygotowanych dla przyjeżdżających[9]. Do 18 października 2020 r. 119 osób przyjechało do Polski w ramach programu Poland. Business Hurbour, a ponad 950 dostało wizy odpowiedniego typu[10].

Po rozpoczęciu protestów na Białorusi znane białoruskie firmy, takie jak Epam Systems, Wargaming, Flo Health, Coherent Solutions, Godel Technologies, ogłosiły plany przeniesienia się na Litwę. Szef Agencji Promocji Inwestycji Zagranicznych na Litwie Investuok Lietuvoje Mantas Katinas powiedział, że wybór Litwy przez znanych twórców aplikacji do gier na smartfony, takich jak Wargaming, pozwala mieć nadzieję na znaczący rozwój tej branży w kraju[11]. Również Ukraina zaoferowała pomoc w relokacji z Białorusi zarówno biznesowi z branży IT, jak i osobom posiadającym odpowiednie kwalifikacje[12].

We wrześniu 2020 r. polski rząd zadeklarował także wsparcie dla Białorusinów i ogłosił program Ochrona. Otwartość. Solidarność, obejmujący m.in. pomoc dla represjonowanych, programy stypendialne skierowane do studentów i naukowców, wydalonych z białoruskich uczelni wskutek represji[13]. Polskie uczelnie, na których Białorusini stanowią drugą co do wielkości grupę studentów– obcokrajowców, również zaoferowały wsparcie dla studentów z Białorusi. Narodowa Agencja Wymiany Akademickiej (NAWA) w ramach rządowej inicjatywy ,,Solidarni z Białorusią” uruchamia trzy działania wspierające studentów, naukowców i nauczycieli z Białorusi: „Solidarni ze studentami”, ,,Solidarni z naukowcami”, ,,Solidarni z nauczycielami”. Również uczelnie w ramach własnej inicjatywy wspierają Białorusinów (np. Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie, Politechnika Wrocławska, Uniwersytet Śląski w Katowicach, Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania w Rzeszowie)[14].

Zgodnie z informacją podaną przez wiceministra spraw wewnętrznych i administracji, od 18 sierpnia do 18 października 2020 r. do Polski przyjechało 707 Białorusinów m.in. posiadających wizy humanitarne. Do 18 października 2020 r. wjechało do Polski 399 posiadaczy wiz humanitarnych, ale wydano tego typu wiz znacznie więcej, 170 Białorusinów złożyło wniosek o udzielenie ochrony międzynarodowej na terytorium RP, 74 osoby zadeklarowały złożenie takiego wniosku a 64 osoby dostały indywidualną zgodę na wjazd od komendanta Straży Granicznej[15]. Do 1 grudnia 2020 r. liczba wjeżdżających do Polski i deklarujących potrzebę otrzymania ochrony na terytorium RP wzrosła do ponad 1,2 tys. osób, z wizami humanitarnymi wjechało do tej pory ok. 800 osób[16]. Na dzień 4 stycznia 2021 r. 779 obywateli Białorusi otrzymało zezwolenie na wjazd na Litwę ze względów humanitarnych, z czego 355 z nich już przybyło na Litwę a 76 wystąpiło o azyl[17].

Zgodnie z informacją Urzędu do spraw cudzoziemców obywatele Białorusi przyjeżdżają do Polski przede wszystkim na podstawie wiz, następnie zyskują zezwolenia na pobyt czasowy lub pobyt stały. W roku 2020 63% Białorusinów uzyskało zezwolenia na pobyt czasowy związany z pracą, na podstawie łączenia rodziny– 22%, około 5%- ze względu na studia. W 2020 r. przez obywateli Białorusi w Polsce złożono ponad 13,5 tys. wniosków o zezwolenia na pobyt czasowy, stały i rezydenta długoterminowego UE, z czego 8,1 tys.– na pobyt czasowy, w tym 4 tys. po 9 sierpnia (do porównania: w 2017 roku złożono ok.  4 tys. wniosków, w 2019 r.- 6,5 tys. w 2019 r.).

Jeżeli chodzi o innych podstawach pobytu na terytorium Polski, w latach 2017-2019 ok. 40 obywateli Białorusi o udzielenie ochrony międzynarodowej ubiegało się rocznie. W 2020 roku do końca lipca wnioski Białorusinów dotyczyły 30 osób, w okresie od początku sierpnia do końca roku sytuacja się zmieniła, liczba ta wzrosła do 375 osób. W ciągu 2020 r. Polska przyjęła 405 obywateli Białorusi ubiegających się o ochronę międzynarodową.

W latach 2017-2020 wydano 271 decyzji w sprawach o udzielenie ochrony międzynarodowej wobec obywateli Białorusi, w tym 22 osobom nadano status uchodźcy, 79 osobom udzielono ochronę uzupełniającą i 2 – zgodę na pobyt tolerowany. W 2020 r. wydano 131 decyzje (w tym 8 o nadaniu statusu uchodźcy i 79 – o udzieleniu ochrony uzupełniającej). Wszystkie wydane decyzje merytoryczne dot. obywateli Białorusi, którzy ubiegali się o ochronę międzynarodową po 9 sierpnia 2020 r. były pozytywne.

W sprawach o udzielenie azylu politycznego[18] Białorusini co roku składają średnio 2 wnioski. W 2020 r. wpłynęło 5 wniosków o udzielenie azylu[19].

Mimo tego, że procedura wydania wizy z powodów humanitarnych jest uproszczona, posiadacze tego typu wiz mają zwykle sporo problemów:

-trudności z ponownym przekroczeniem granicy,

-problemy z legalnym zatrudnieniem,

-w przyszłości mogą mieć kłopot z uzyskaniem innych rodzajów wiz,

– mogą być poddawani ścisłej kontroli przez białoruską straż graniczną i służby specjalne przy wyjeździe z Białorusi z wizami tego typu[20].

Polska w celu ułatwienia sytuacji wprowadziła zmiany w ustawodawstwie o cudzoziemcach. Od 1 grudnia 2020 r. posiadacze wiz humanitarnych mogą podejmować pracę w Polsce[21]. Jak zauważa Tomas Bogdevic, dyrektor generalny agencji zatrudnienia Gremi Personal: „Od początku masowych protestów na Białorusi obserwujemy wzrost zainteresowania zatrudnieniem w Polsce ze strony obywateli tego kraju. Jednak tylko w ostatnim miesiącu liczba zgłoszeń wzrosła około 10-krotnie. W tej chwili 20 proc. zgłaszających się posiada wizy humanitarne i liczba ta stale rośnie. W najbliższym czasie można przewidywać stały wzrost liczby obywateli Białorusi, którzy będą szukać zatrudnienia w Polsce”[22]. Oczywiście taka sytuacja ułatwia obywatelom Białorusi pobyt w Polsce, ale nadal pozostaje problem powrotu do kraju ojczystego. Oprócz tego, posiadacze wiz humanitarnych często są zmuszeni do opuszczenia swojego kraju i nie są jednocześnie przygotowani do zamieszkania w innym państwie oraz podjęcia pracy w zawodzie m.in. z powodu braku znajomości języka. W takim przypadku nawet osoby wysoko wykwalifikowane nie mogą dostać pracy odpowiednią swojej kwalifikacji.

4 grudnia 2020 r. weszła w życie decyzja rządu Republiki Litewskiej przewidująca możliwość bezpłatnego wydawania litewskich wiz krajowych prześladowanym przez reżim Białorusinom. Zwolnienie będzie dotyczyło obywateli Białorusi tylko w przypadku, gdy wniosek o wizę krajową zostanie potwierdzony przez Ministerstwo Spraw Zagranicznych Litwy jako złożony ze szczególnych powodów humanitarnych lub spełniający cele współpracy na rzecz rozwoju, polityki zagranicznej lub bezpieczeństwa narodowego[23].

Należy dodać, że w najbliższej perspektywie czasowej,,drenaż mózgów” będzie dotyczył nie tylko branży IT, ale i zwykłych robotników. Jest to związane nie z przyczynami politycznymi, tylko z pogarszającym się poziomem życia i coraz bardziej odczuwalnym brakiem stabilizacji socjalnej. Przez niepewność co do dalszej sytuacji gospodarczej, coraz więcej obecnie dobrze prosperujących biznesów będzie się stawało przed pytaniem, czy nie byłoby bezpiecznej zdecydować się na relokację do krajów sąsiednich.

Jakie mogą być skutki tego procesu dla państwa i społeczeństwa?

Wśród negatywnych skutków należy wymienić:

  • Skutki ekonomiczne: polegają na utrudnieniu i „wstrzymaniu” rozwoju gospodarczego z powodu wyjazdu wykwalifikowanych pracowników, zmniejszeniu inwestycji zagranicznych, „marnowaniu” funduszy publicznych, zainwestowanych w szkolnictwo wyższe i wysychaniu źródeł dochodów podlegających opodatkowaniu[24].
  • Skutki demograficzne: wyjazd obywateli w wieku 20- 40 lat– najbardziej aktywnych zawodowo, pozbawianie bardzo ważnych zasobów ludzkich[25]. Osoby wyjeżdżające nie zawsze mają możliwość potwierdzenia kwalifikacji i pracy w zawodzie (przez m.in. brak znajomości języka państwa pobytu), imigranci zmuszeni są pracować na stanowiskach niewymagających wysokich kwalifikacji.
  • Konsekwencje polityczne: mogą spowodować spadek aktywności protestujących, ponieważ najbardziej aktywni uczestnicy są prześladowani przez władze, znajdują się w aresztach, więzieniu lub są zmuszani do opuszczenia kraju. Z drugiej strony, protesty od samego początku były zdecentralizowane, a po wysłaniu z państwa opozycyjnych aktywistów w sierpniu 2020 r. nabierały siły jako reakcja na działalność władz. Wykorzystanie sytuacji przez władze i państwowe media w celu stworzenia negatywnego wizerunku przedstawicieli opozycji jako osób, działalność których jest opłacana przez zagranicznych ,,sponsorów” również nie przyniosła elicie rządzącej zamierzonych wyników. Po roku 2020 zdecydowana większość białoruskiego społeczeństwa już nie ufa państwu na poziomie instytucjonalnym, a tym bardziej nie wierzy w oficjalną narrację państwowych mediów.

Ostatnio, jedynie negatywne ujęcie skutków emigracji wysoko wykwalifikowanych pracowników z kraju pochodzenia jest częściowo kwestionowane zarówno przez badaczy zjawiska i analityków, jak i przez praktyków (samych biznesmenów, ekonomistów, etc.). Wskazuje się nie tylko na wyzwania związane z oferowaniem zatrudnienia tym pracownikom w domu, ale także podkreśla się pozytywny wpływ migracji poprzez ,,cyrkulację mózgów”, tranzyt wiedzy i technologii[26]. W wyniku tego, bardziej akceptowalne ramy dyskusji na temat mobilności pracowników zostały ustalone wokół pojęcia ,,umiejętności”: rozwój umiejętności, dopasowywanie, uznawanie i przekazywanie[27]. Przykładami mogą służyć Indie i Tajwan, które doświadczyły odpowiednio w latach 50. oraz 60-70. XX w. znacznego wypływu wykwalifikowanych obywateli, ale w wyniku polityki rządów udało się z powrotem przyciągnąć swoich obywateli z USA, a oni z kolei przyczynili się do szybkiego rozwoju indyjskiego sektora IT oraz tajwańskiego sektora high-tech.

Podobne doświadczenie naszym zdaniem mogłoby być zastosowane w przyszłości na Białorusi, dlatego że branża IT już dzisiaj jest na bardzo wysokim poziomie i wyjazd jej pracowników faktycznie nie jest dobrowolny. Powrót do domu nie tylko przedstawicieli sektora IT, ale i innych branż, z nowym doświadczeniem i nowymi kontaktami zawodowymi- przy odpowiedniej polityce ekonomicznej, podatkowej i zmianach klimatu inwestycyjnego- niewątpliwie będą miały pozytywne skutki w przyszłości.

Analizując możliwe dodatnie skutki migracji z Białorusi wykwalifikowanych pracowników, należy  zauważyć, że na dzień dzisiejszy jesteśmy świadkami bezprecedensowej, wielopoziomowej aktywizacji działalności białoruskiej diaspory.. Akcje solidarności z Białorusinami i Białorusinkami, walczącymi o wolność i demokratyczne zmiany, organizowane na całym świecie w 2020 roku i na początku roku 2021,   przyczyniają się do podwyższenia świadomości i wiedzy obywateli i rządów innych państw o kryzysie politycznym oraz  łamaniem z praw człowieka na Białorusi. Apele do władz UE, USA i odpowiedni lobbing wpływają na przyjęcie decyzji o wprowadzeniu sankcji w stosunku nie tylko do poszczególnych osób, ale również związanych z nimi przedsiębiorstw[28]. Działalność nowych liderów politycznych i społecznych na międzynarodowej arenie, przede wszystkim S. Cichanouskiej i P. Łatuszki (wraz z ich zapleczem osobowym), udowadniają, że nowa, demokratyczna Białoruś może być jakościowo o wiele lepszym aktorem dialogu międzynarodowego, że jej naród walczy o wartości i prawa człowieka. Wszczęcie postępowań w sprawach o torturach i nieludzkim traktowaniu więźniów politycznych przez funkcjonariuszy nielegitymizowanej władzy jest również wynikiem działalności emigrantów. Priorytetowym celem jest pociągniecie do odpowiedzialności wszystkich tych, którzy przyczynili się do zabójstw, brutalnych zatrzymań, katowania Białorusinów, wydawania wyroków za uczestnictwo w tzw. niesankcjonowanych akcjach masowych, fałszowania wyników wyborów w sierpniu 2020 r., itp.

Bardzo istotnym wymiarem pozytywnych skutków ,,drenażu mózgów” z Białorusi w 2020 roku jest trwałość aktywizacji politycznej zarówno w aspekcie międzynarodowym, jak i wewnątrzkrajowym. Pamiętajmy, że działalność nowych liderów politycznych nie byłaby możliwa z terytorium samej Białorusi. Jak również nie byłoby możliwe realizowanie ważnych pod względem społecznym inicjatyw solidarności i samopomocy. Chodzi przede wszystkim o takie inicjatywy i kampanie, jak #BY_help czy BYSOL[29]. Dzięki aktywności takich kampanii solidarnościowych, od miesięcy setki tysięcy Białorusinów nie boi się wychodzić, żeby uczestniczyć w pokojowych akcjach protestu. Dzieje się tak, ponieważ wiedzą, że w razie represji ze strony władzy (zarówno politycznych, jak i gospodarczych), nie zostaną oni bez pomocy.

Również w wymiarze informacyjnym koordynowanie samych protestów, jak i informowanie społeczności międzynarodowej o tym, co rzeczywiście dzieje się w kraju, nie byłoby możliwe z terenu Białorusi. Ważnym przykładem znaczenia takiej działalności mogą być niektóre kanały w komunikatorach internetowych[30]. W szczytowych momentach aktywizacji protestacyjnej po 9 sierpnia 2020 r., kiedy białoruskie władze postanowiły ograniczyć działanie sieci (po prostu „wyłączyć internet”), niektóre z kanałów faktycznie przyjęły rolę ośrodków, koordynujących protesty. Poprzez m.in. zastosowanie technologii lustrzanych oraz VPN, udało się obejść restrykcje władz. Prowadzenie podobnej działalności, która okazała się krytycznie ważną częścią infrastruktury białoruskiego protestu jako zjawiska społeczno- politycznego i gospodarczego, nie byłaby możliwa na samej Białorusi.

W dalszej perspektywie powrót na Białoruś wykwalifikowanych kadr z nowym doświadczeniem oraz kontaktami zawodowymi za granicą pomoże stworzyć warunki nie tylko dla rozwoju technologii i przedsiębiorstw, ale również tło zmiany w podejściu do kształcenia na uniwersytetach, w strukturze państwa i administracja lokalnej. Tranzyt władzy, reformy struktur administracji na wszystkich poziomach i decentralizacja, możliwe będą przy wykorzystaniu odpowiedniego doświadczenia osób powracających. Doskonałym przykładem może być białoruski sektor IT, który nawet poza warunkami politycznymi, udowodnił, że struktura współczesnej gospodarki, szczególnie w warunkach nowej rzeczywistości i w dobie pandemii koronawirusa, jest już zupełnie inna. W coraz większej liczbie branż znaczenie fizycznej obecności pracowników w danym kraju staje się coraz mniej istotnym. Natomiast będzie to problemem dla samej białoruskiej gospodarki, ponieważ źródeł finansowania budżetu będzie coraz mniej.

Podsumowanie:

Po pierwsze, obecna sytuacja udowodniła, że ,,drenaż mózgów” z Białorusi jest już faktem. Ten proces został przyspieszony przez działanie różnych, omówionych wyżej czynników i w wielu przypadkach nie jest dobrowolny. Obecnie dotyczy on przede wszystkim konkretnych branż i grup społecznych, natomiast w perspektywie najbliższym miesięcy będzie dotyczył coraz szerszych warstw białoruskiego społeczeństwa. Wyjazdy nie tylko wykwalifikowanych pracowników, ale pracowników w ogóle, aktywistów, studentów czy przedsiębiorców, będą się w najbliższym czasie nasilały. Proces ,,drenażu mózgów”, ze względu na wprowadzenie celowych programów ułatwiających relokację, nasili się szczególnie w kierunku Polski i Litwy.

Po drugie, dla białoruskich władz ,,drenaż mózgów” już na obecnym etapie okazał się poważnym ciosem pod kątem społecznym, gospodarczym, demograficznym i politycznym. Zatrzymanie tego procesu będzie dla elity rządzącej jednym z najważniejszych wyzwań w perspektywie najbliższych miesięcy. Należy pamiętać, że Białoruś jako państwo w ciągu zaledwie jednego roku doświadczyła dwóch poważnych kryzysów: kryzysy związanego z pandemią COVID-19, jak i społeczno- politycznego kryzysu po „wyborach” prezydenckich. A zdaniem wielu ekonomistów i analityków, białoruska gospodarka jeszcze nie zaczęła odczuwać samych tylko skutków koronakryzysu, więc pogorszenie się sytuacji ekonomicznej i warunków bytowych będzie dodatkowym czynnikiem stymulującym ,,drenażu mózgów” z Białorusi.

Po trzecie, w perspektywie długoterminowej nie powinniśmy rozpatrywać ,,drenażu mózgów” jedynie jako zjawiska negatywnego. Nowa Białoruś, niezależnie od tego, kiedy nadejdzie, spotka się z ogromnym głodem kadrowym we wszystkich dziedzinach życia– gospodarce, administracji, polityce czy oświacie. Dlatego te osoby, które zostały zmuszone do opuszczenia kraju po II połowie 2020 r., stanowią ogromne zagrożenie dla nielegitymizowanej władzy, ale jednocześnie są ogromną szansą dla nowej, demokratycznej Białorusi.

Przypisy:

[1]Glossary on Migration. International Organization for Migration (IOM).  Geneva 2019. publications.iom.int/system/files/pdf/iml_34_glossary.pdf (dostęp 07.01.2021).

[2]https://www.dw.com/ru/belorusy-ne-mogut-vernutsja-v-stranu-iz-za-prikaza-lukashenko-jeto-zakonno/a-55519202 (dostęp: 28.01.21).

[3]Более 60 компаний из Беларуси ведут переговоры о переезде в Литву, МинэкономикиInterfax.bz/news/biznes/businesses/1289721/ (dostęp: 28.01.21).

[4]Постановление Совета Министров от 7 декабря 2020 г. № 705 (внесены изменения в постановления Совета Министров от 8 апреля 2020 г. № 208 и от 30 октября 2020 г. № 624). (dostęp: 18.01.21).

[5]P.Żochowski, Zamknięte granice Białorusi, Analizy OSW, 14.12.2020,  https://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/analizy/2020-12-14/zamkniete-granice-bialorus, (dostęp: 20.02.21).

[6]Po brutalnym pobiciu przez milicjantów13 października 2020 roku, przedsiębiorca M. Choroszin został zmuszony do wyjazdu z Białorusi i zwrócił się do litewskich prokuratorów. „Okoliczności wydarzenia wskazane przez zeznającego i inne dane, które zostały przekazane prokuraturze, zostały ocenione, jako mające cechy przestępstwa, wobec którego jest stosowana uniwersalna jurysdykcja zgodnie z KK Litwy (źródło cytatu) . Zob. w: Litwa: Prokuratura wszczęła dochodzenie w sprawie represji na Białorusi. Cichanouska apeluje do innych krajów UE o podobne działania.  https://www.euractiv.pl/section/polityka-zagraniczna-ue/news/litwa-prokuratura-wszczela-dochodzenie-w-sprawie-represji-na-bialorusi-cichanouska-apeluje-o-podobne-dzialania-do-innych-krajow-ue/ (dostęp: 20.02.21).

[7]https://emn.gov.pl/esm/aktualnosci/15779,Poland-Business-Harbour-rusza-program-polskiego-rzadu-dla-przedsiebiorczych-Bial.html (dostęp: 20.01.21).

[8]https://www.wnp.pl/rynki-zagraniczne/polski-holding-hotelowy-dolaczyl-do-rzadowego-programu-wspierajacego-bialoruskich-specjalistow,432270.html (dostęp: 20.01.21).

[9]https://emn.gov.pl/esm/aktualnosci/15779,Poland-Business-Harbour-rusza-program-polskiego-rzadu-dla-przedsiebiorczych-Bial.html (dostęp: 20.01.21).

[10] https://www.pap.pl/aktualnosci/news%2C739927%2Cdo-polski-przyjechalo-ponad-siedmiuset-bialorusinow-ktorzy-skorzystali-z (dostęp: 22.01.21).

[11]Более 60 компаний из Беларуси ведут переговоры о переезде в Литву, Минэкономики, https://interfax.by/news/biznes/businesses/1289721/ (dostęp: 20.02.21).

[12] https://belarustoukraine.com/en (dostęp: 20.02.21).

[13]https://worksol.pl/pl/polska-przyjmie-uciekaj-cych-z-kraju-bia-orusin-w-i-da-prac/ (dostęp:20.02.21).

[14]https://nawa.gov.pl/nawa/aktualnosci/polskie-uczelnie-pomagaja-studentom-z-bialorusi (dostep:23.02.20).

[15]https://www.pap.pl/aktualnosci/news%2C739927%2Cdo-polski-przyjechalo-ponad-siedmiuset-bialorusinow-ktorzy-skorzystali-z (dostęp:23.02.20).

[16]https://tvn24.pl/biznes/z-kraju/zmiany-w-zezwoleniach-na-prace-skorzystaja-bialorusini-4765170 (dostęp:23.02.20).

[17]https://www.radio.bialystok.pl/bialorus/index/id/194645 (dostęp:23.02.20).

[18] Forma ochrony wydawana na podstawie Konstytucji RP.

[19] Raport Urzędu do spraw cudzoziemców na temat obywateli Białorusi (wg stanu na 31 grudnia 2020 r.), https://udsc.gov.pl/wp-content/uploads/2021/01/RAPORT-NA-TEMAT-OBYWATELI-BIALORUSI.pdf, (dostęp: 28.01.21).

[20]https://worksol.pl/pl/polska-przyjmie-uciekaj-cych-z-kraju-bia-orusin-w-i-da-prac/ (dostęp: 28.01.21).

[21]Ustawa o cudzoziemcach z dnia 12 grudnia 2013 r. (2020).  Dz. U. 1990 Nr 78 poz. 462 (t.j. Dz. U. z 2020 r. poz. 35, 2023).

[22]Medycy i informatycy z Białorusi mogą zmienić układ sił na rynku pracy?  (dostęp:19.11.2020)https://www.pulshr.pl/praca-tymczasowa/medycy-i-informatycy-z-bialorusi-moga-zmienic-uklad-sil-na-rynku-pracy,77894.html (dostęp: 20.02.21)

[23]https://migracija.lrv.lt/en/news/changes-introduced-in-state-fee-rules-applicable-for-citizens-of-belarus (dostęp: 20.02.21)

[24] S. Castles, M. J. Miller,  Migracje we współczesnym świecie,  Warszawa 2011, s.91.

[25] Ibidem, s.89.

[26] Zob. np. S. Castles, M. J. Miller, Migracje we współczesnym świecie, Warszawa 2011, s. 89; G. Gamaty, Management of the brain drain and its relationship with democratisation and human development in Libya, PhD thesis, London 2012.

[27]Glossary on Migration, vol. 34, International Organization for Migration, Genewa 2019, s.22.

[28]6 listopada 2020 r. ze względu na powagę sytuacji na Białorusi, Rada (jaka Rada) przyjęła decyzję wykonawczą 2020/1650 (3), na mocy, której środkami (jakimi) objęto A. Łukaszenkę i 14 innych osób, w tym osoby z jego bliskiego otoczenia. 19 listopada 2020 r. Rada podjęła decyzję o przygotowaniu kolejnych sankcji w odpowiedzi na brutalne metody działania białoruskich władz i w celu wsparcia praw demokratycznych narodu białoruskiego. W związku z trwającymi represjami wobec społeczeństwa obywatelskiego na Białorusi, do wykazu osób fizycznych i prawnych, podmiotów i organów objętych środkami ograniczającymi, zamieszczonego w załączniku do decyzji 2012/642/WPZiB, należy dodać 29 osób i 7 podmiotów (DECYZJA WYKONAWCZA RADY (WPZIB) 2020/2130 z dnia 17 grudnia 2020 r. w sprawie wykonania decyzji 2012/642/WPZiB dotyczącej środków ograniczających skierowanych przeciwko Białorusi (https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/HTML/?uri=OJ:L:2020:426I:FULL&from=EN). (dostęp: 19.01.21) Zob. również Belarus Democracy, Human Rights, and Souvereignty Act of 2020 (https://www.congress.gov/bill/116th-congress/house-bill/8438). (dostęp: 20.02.21).

[29]https://www.belarus97.pro/ oraz https://bysol.org/ (dostęp: 15.01.21).

[30]Np. kanał NEXTA na Telegramie.

Autorzy raportu: Katarzyna Beliakowa, Maxim Rust.

Autor: Grupa Analityczna “Białoruś w regionie”

Grupa Analityczna „BIAŁORUŚ-UKRAINA-REGION”, działająca przy Studium Europy Wschodniej UW, powstała w 2020 roku jako odpowiedź na wydarzenia, rozpoczęte w sierpniu 2020 roku w Białorusi. Głównym celem Grupy jest analiza zjawisk zarówno wewnątrzkrajowych, jak i regionalnych, na różnych płaszczyznach: zmiany systemu, polityki, gospodarki, społeczeństwa, kultury, relacji międzynarodowych. Od początku swojego istnienia Grupa nosiła tytuł „Białoruś w regionie”, natomiast po lutym 2022 roku fokus zainteresowań ekspertów i ekspertek Grupy w sposób naturalny znacząco rozszerzył o zagadnienia ukraińskie, i w październiku 2022 roku nazwę Grupy zmieniono na „BIAŁORUŚ-UKRAINA-REGION”. Pierwszym kierownikiem Grupy był amb. Jerzy Marek Nowakowski, a od października 2022 jest nim prof. Henryk Litwin. Grupa składa się z ekspertów i ekspertek o uznanym dorobku naukowym i analitycznym z Polski, Białorusi, Litwy i Ukrainy. Prace zespołu rozpoczęły się pod koniec grudnia 2020 roku. Grupa Analityczna działa na zasadzie think-tanku, a przy opracowaniu poszczególnych zagadnień są zapraszani doświadczeni eksperci z danej dziedziny.

Zobacz wszystkie wpisy od Grupa Analityczna “Białoruś w regionie” → Zobacz całą redakcję portalu →

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *